Giới thiệu
Phương pháp lập trình theo cặp (pair programming) đã trở thành một lựa chọn phổ biến và được nhiều doanh nghiệp tin tưởng và tích hợp chặt chẽ trong các dự án phần mềm của họ. Tuy nhiên, câu hỏi quan trọng là liệu phương pháp này có tác động như thế nào đối với các lập trình viên và liệu nó thực sự mang lại hiệu quả và giá trị như mong đợi. Bài viết này sẽ phân tích cả những lợi ích và nhược điểm của việc áp dụng phương pháp lập trình theo cặp, đặc biệt là khi nó được sử dụng làm phương pháp chính trong quá trình phát triển phần mềm trong một dự án.
Một trong những lợi ích chính của lập trình theo cặp là khả năng chia sẻ kiến thức và kinh nghiệm giữa các thành viên trong nhóm. Việc hai lập trình viên làm việc cùng nhau trên một đoạn mã không chỉ tăng cường sự hiểu biết cá nhân mà còn giúp tạo ra giải pháp tốt hơn thông qua sự đóng góp và thảo luận chặt chẽ. Điều này đặc biệt quan trọng trong việc duy trì và phát triển một mã nguồn dễ đọc, dễ bảo trì.
Tuy nhiên, cũng có những điểm trừ. Một số lập trình viên có thể cảm thấy bị giữ lại và mất sự tự do cá nhân khi phải làm việc liên tục trong môi trường lập trình theo cặp. Ngoài ra, hiệu suất có thể giảm nếu không có sự phối hợp tốt giữa các cặp lập trình viên. Một số dự án cụ thể cũng có thể không phù hợp với mô hình lập trình này, đặc biệt là đối với các dự án đòi hỏi sự độc lập và tư duy sâu rộng.
Tóm lại, mặc dù lập trình theo cặp mang lại những lợi ích đáng kể, nhưng việc áp dụng nó hiệu quả yêu cầu sự linh hoạt và đánh đổi đôi chút với sự thoải mái cá nhân của lập trình viên.
Định nghĩa
Lập trình theo cặp là một phương pháp phát triển phần mềm linh hoạt, trong đó hai lập trình viên cùng làm việc trên cùng một máy tính. Người thực hiện công việc chủ động được gọi là “người lái” (driver), trong khi người còn lại sẽ là “hoa tiêu” (navigator) hay “người quan sát” (observer). Nhiệm vụ của “người quan sát” là giám sát công việc của “người lái” để nhanh chóng phát hiện lỗi cú pháp, chính tả, và các vấn đề khác. Họ cũng đảm bảo dự án diễn ra theo đúng hướng, và vai trò giữa hai người sẽ thay đổi thường xuyên.
Có ba loại cặp lập trình phổ biến: Người mới học việc – Người mới học việc (novice – novice), Người mới học việc – Chuyên gia (novice – expert), Chuyên gia – Chuyên gia (expert – expert). Việc kết hợp giữa người mới học việc và chuyên gia giúp nâng cao hiệu suất làm việc đáng kể. Cặp đôi novices với expert tạo ra môi trường đào tạo tốt, giúp người mới làm quen với ngôn ngữ hay nền tảng mới. Cặp chuyên gia – chuyên gia mang lại sự đa dạng và có thể thúc đẩy năng suất làm việc.
Tuy nhiên, dù sử dụng loại cặp nào, các nghiên cứu và kinh nghiệm thực tế cho thấy lập trình theo cặp chỉ là phương pháp tối ưu khi giải quyết vấn đề mới, chưa từng xảy ra trước đó. Điều này cho thấy việc áp dụng lập trình theo cặp toàn thời gian, liên tục có thể không phải là lựa chọn phù hợp trong mọi trường hợp.
(Editor lập trình online: Simple Online Code Editor)
Lợi ích lập trình theo cặp mang lại
Mục đích của việc lập trình theo cặp là để cải thiện chất lượng code và hiệu quả công việc đồng thời tạo điều kiện cho các lập trình viên học hỏi lẫn nhau.
Qua nghiên cứu, người ta đã chỉ ra rằng kể cả hai lập trình viên mới học việc làm việc theo cặp cũng năng suất hơn một người làm việc một mình. Các kết quả nghiên cứu cũng cho thấy chất lượng code nâng cao rõ rệt khi áp dụng lập trình đôi, lượng lỗi có thể giảm thiểu được lên tới 15%. Việc những đoạn code mà “người lái” viết được “người quan sát” rà soát lại tức thì không chỉ giúp phát hiện ngay lập tức nhiều lỗi hơn mà còn hiệu quả hơn vì rõ ràng chỉnh sửa sao cho đúng từ đầu sẽ tốt hơn việc chỉ rà lại ở giai đoạn hoàn thiện.
Hơn thế nữa, một trong những lợi ích lớn nhất của việc lập trình theo cặp đó là xây dựng tinh thần đồng đội, khuyến khích tinh thần giao tiếp và hợp tác. Việc lập trình phát triển phần mềm thường được miêu tả như một tác vụ thực hiện bởi chỉ một cá nhân và các kĩ sư phần mềm là những người rụt rè và trầm lặng. Thế nhưng, việc lập trình theo cặp khiến cho các lập trình viên phải làm việc với nhau một cách chủ động và kết quả là không chỉ từng cá nhân làm việc hiệu quả mà là những nhóm/cặp làm việc hiệu quả hơn.
Tuy vậy, một khía cạnh chưa được đề cập tới trong tất cả các nghiên cứu đó là dường như các nghiên cứu này chưa cân nhắc đến việc nếu việc lập trình theo cặp được áp dụng mọi lúc, hàng ngày, thì điều gì sẽ xảy ra. Mặc dù sự thật là các lập trình viên không hề dành cả ngày để code nhưng trong một số trường hợp, việc bắt cặp lại không phải là điều nên làm.
100% sử dụng lập trình theo cặp: Nên hay Không nên?
Dù rất nhiều nghiên cứu thực nghiệm đã chỉ ra rằng lập trình cặp là một trong những phương pháp phát triển phần mềm “thần kì” nhất, nhưng chúng ta vẫn còn những hoài nghi. Bởi vì có thể thấy rằng trong các nghiên cứu này các chuyên gia đã chưa đánh giá yếu tố “con người” một cách đúng đắn.
Trong các giai đoạn thực hiện của một dự án phần mềm, công việc không phải chỉ xoay quanh làm sao vượt qua các khó khăn, thách thức mà bên cạnh đó còn vô vàn các đoạn code nhỏ nhặt và nhàm chán nhưng vẫn cần phải làm vì chúng chiếm đa số trong các tác vụ cơ bản của các dự án này. Vấn đề ở đây đó là “người quan sát” sẽ phải ngồi nhìn hết những quá trình vặt vãnh và tẻ nhạt ấy mà không thể đóng góp hay làm gì có ích cả. Những kĩ năng của họ lẽ ra có thể được sử dụng vào việc thực hiện những phần code quan trọng hợn hay ít nhất cũng là làm thêm vài đoạn code nhàm chán chưa được thực hiện khác. Tóm lại, việc lập trình cặp toàn thời gian có thể gây ra việc lãng phí tài nguyên con người và thời gian, dẫn đến việc cả quá trình bị chậm lại bởi vì lẽ ra có những thời điểm “người quan sát” có thể thực hiện nhiều phần code khác, nhưng họ lại ngồi nhìn “người lái” ngao ngán. Lí luận này vẫn đúng kể cả khi các lập trình viên hoán đổi vai trò cho nhau.
Ngoài ra, việc ghép cặp lập trình toàn thời gian cũng là một phương pháp tồi tệ đối với những lập trình viên đang học cách sử dụng các công cụ phát triển phần mềm. Việc ngồi quan sát “người lái” sử dụng các công cụ khác nhau hay quan sát họ tìm ra cách sử dụng công cụ cũng đều không hề có tác dụng học hỏi. Một vài tác vụ cần phải tự tay làm mới có thể hiểu được một cách toàn diện. Việc này có thể so sánh giống như một người sau khi xem vài trận bóng qua màn ảnh nhỏ không thể vỗ ngực tự tin mình có thể chơi bóng được.
Thêm vào đó, “Bạn không muốn làm lãng phí thời gian của họ. Bạn không muốn tranh luận (trừ khi người kia cũng muốn tranh luận). Bạn từ bỏ thường xuyên hơn so với lúc bạn làm việc một mình” – Mark Wilden
Lập trình theo cặp phụ thuộc vào khả năng hợp tác và làm việc hòa hợp giữa hai lập trình viên. Những nghiên cứu sau đây đều giả định rằng mọi người có thể luôn luôn hòa thuận với nhau. Điều này có thể xảy ra nếu đó là trong môi trường công việc và mọi người đều hành xử chuyên nghiệp. Khi đó, họ sẽ gạt cảm xúc qua một bên. Nhưng trên thực tế thì điều đó đơn giản chỉ có thể là không thể xảy ra. Điều này không phải là để ám chỉ họ có thể sẽ bực tức với nhau (họ có thể) nhưng họ có thể sẽ bất đồng, phản đối nhau rất nhiều khi cùng nhau quyết định một vấn đề nào đó. Việc này có thể sẽ khiến cho tiến độ thực hiện công việc giảm sút, và trong một vài trường hợp sẽ gây ra tâm lý hoài nghi chính bản thân mình cho các lập trình viên, họ sẽ nghĩ ý kiến quan điểm họ đưa ra là sai hay không đáng để được xem xét tới. Tâm lí này có phần lệch lạc và tệ hơn nó có thể sẽ gây ra sự căm ghét, hằn học. Nhưng hệ quả này hoàn toàn có thể ngăn chặn được bằng cách thực hiện lập trình cặp có chọn lọc, đúng lúc, đúng chỗ và chỉ bàn luận các vấn đề mang tính quyết định đối với dự án, còn lại sẽ để cho mỗi lập trình viên được tự do tùy nghi thực hiện.
“Lập trình theo cặp thường không tạo ra động lực khuyến khích sự tự phê bình và mày mò tìm tòi” – Mark Wilden
Đối với một lập trình viên, việc yêu thích một loại ngôn ngữ và mã nền khá là quan trọng khi nói tới việc thực thi các thiết kế. Cũng giống như trẻ con học hỏi được nhiều điều từ việc thử làm những cái mới mẻ và liên tục mắc lỗi thì các lập trình viên học hỏi được từ việc khám phá code. Việc khám phá mã nền có thể đem lại nhiều sáng kiến, ví dụ như là việc tái cấu trúc một số lớp nhất định của mã nền. Tuy nhiên, nếu một kĩ sư phần mềm không đầu tư đủ thời gian và công sức để nghiên cứu và làm việc với các đoạn code hay một ngôn ngữ lập trình thì họ sẽ không bao giờ có thể cảm thấy thoải mái khi làm việc với chúng.
Kết luận
Phương pháp lập trình theo cặp (pair programming) là một phương thức lập trình mà nên được sử dụng với sự cân nhắc cẩn thận. Mỗi lập trình viên đều trải qua những ngày cảm thấy không có động lực và những lúc này, có lẽ nhiều người nghĩ rằng việc lập trình theo cặp có thể cải thiện năng suất. Tuy nhiên, sự thực không phải luôn như vậy. Trong thời gian làm việc, có những ngày đầu óc trở nên mệt mỏi, logic biến mất và sự tương tác xã hội giảm sút. Trong những thời điểm như vậy, người ta mong muốn nhanh chóng qua khỏi.
Dù vậy, những ngày làm việc không hiệu quả này thường được bù đắp bằng những ngày lập trình rất năng suất. Việc ép buộc lập trình viên làm việc trong những ngày khó khăn này, đặc biệt khi làm cùng đối tác, có thể tạo ra những hậu quả tiêu cực. Nó không chỉ khiến cho mối quan hệ làm việc trở nên căng thẳng, mà còn gây ra những cảm xúc tiêu cực đối với việc lập trình cặp và đối tác lập trình.
Tóm lại, lập trình cặp mang lại nhiều lợi ích và đặc biệt là hiệu quả khi được sử dụng một cách cân nhắc. Nó có thể là một công cụ học tuyệt vời và giúp giải quyết vấn đề mới, nhưng việc áp dụng nó toàn thời gian cần phải được thực hiện với sự chín chắn, đặc biệt là để tránh những xung đột và tình huống tiêu cực giữa các đối tác lập trình.
Nguồn: http://blog.inf.ed.ac.uk/sapm/2014/02/14/pair-programming-will-it-make-you-hate-your-colleagues/
